اهل سنت جاسک

به پایان رساندن عبادات با استغفار

همان طور که می دانیم استغفار موضوعی است که بسیار در قرآن کریم تکرار شده و الله عزوجل در کتابش با ذکر ثمرات و نتایج آن ما را به این عمل بزرگ تشویق و ترغیب می کند به خصوص در پایان عبادات.

و همچنین از جمله سنت های رسول الله صلی الله علیه و سلم به پایان رساندن اعمال صالح با استغفار بوده چنان که در صحیح مسلم روایت شده: (زمانی که رسول الله صلی الله علیه و سلم نمازش را به پایان می رساند سه بار استغفار می گفتند)[1].

الله درباره پایان دادن نماز شب اینگونه می فرماید: (و به هنگام سحر استغفار می کردند)[2]. پس مؤمنان با اینکه همواره نماز شب می خواندند و عبادت الله را به صورت مستمر انجام می دادند اما با این وجود خود را مقصر می دانستند که در عبادات کوتاهی کرده اند و بدین ترتیب طلب استغفار می کردند.

به همین دلیل الله سبحانه و تعالی سوره مزمل را که درباره نماز شب است با این آیه به پایان رسانده: (و از الله آمرزش بخواهید، زیرا الله آمرزنده و مهربان است)[3].

و توبه را نیز بعد از اتمام وضو برای مسلمان سنت قرار داده زیرا بهترین چیزی که با آن می توان اعمال صالح را به پایان برسانیم توبه و استغفار است.

از عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (کسی که به بهترین صورت وضو بگیرد و بعد از آن بگوید: "أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَاجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ"هشت دروازه ی بهشت به رویش باز می شود که از هر کدام بخواهد از آن می تواند داخل شود)[4].

و الله عزوجل در آیات حج چنین می فرماید: (سپس بازگردید از آن جا که مردم باز می گردند، و از پروردگار طلب آمرزش کنید، بی گمان الله بخشنده و مهربان است)[5]، و منظور از بازگشت در این آیه بازگشت به سوی منا در روز دهم ذی الحجه است از آنجا که حجاج اعمال پایانی حج را انجام می دهند.

شیخ عبدالرحمن بن ناصر سعدی رحمه الله در تفسیر این آیه می فرماید: حکمت از استغفار در پایان اعمال این است که اگر بنده در عبادتش کوتاهی یا خللی کرده باشد با استغفار می تواند آن را جبران کند.

بنابراین شایسته است که بعد از به پایان رساندن عبادت طلب استغفار کنیم و الله را به خاطر این توفیقی که به ما عطا کرده حمد و سپاس گوییم و مانند بنده ای نباشیم که وقتی عبادتش را به پایان رساند گمان کند عبادتش را به بهترین صورت انجام داده و هیچ کوتاهی در آن نکرده است.

و در سنت آمده که رسول الله صلی الله علیه و سلم مجالسشان را با استغفار به پایان می رساندند. در سنن ابی داود از ابی برزة أسلمی رضی الله عنه روایت شده که فرمود: (رسول الله صلی الله علیه و سلم وقتی می خواست مجلسی را به پایان رساند می فرمودند: "سبحانک اللهمَّ وبحمدک، أشهد أن لا إله إلاَّ أنت، أستغفرک وأتوب إلیک")[6].

و در حدیث دیگر از ابی هریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (کسی که در مجلسی بنشیند و سخنش در آن بسیار شود – سخنی که از آن خیر آخرت نیست – و قبل از اینکه از این مجلس برخیزد، بگوید: "سبحانک اللَّهمَّ ربَّنا وبحمدک، أشهد أن لا إله إلاَّ أنت، أستغفرک وأتوب إلیک"تمام آن لغزش ها ی وی بخشیده خواهد شد)[7].

رسول الله صلی الله علیه و سلم نه تنها مجالسشان را با استغفار به پایان می رساندند بلکه حتی زندگی شان را که همواره در حال عبادت و اطاعت از پروردگار بودند با استغفار به پایان رساندند!! چنان که در صحیح بخاری از ام المؤمنین عایشه صدیقه رضی الله عنها روایت شده که فرمود: (قبل از اینکه رسول الله صلی الله علیه و سلم فوت کنند در حالی که پشتش را به من تکیه داده بودند، کاملاً گوش فرا دادم که فرمودند: پروردگارا‌ مرا ببخش و بر من رحم کن و مرا به دوستانم ملحق بگردان)[8].با اینکه تمام عمر مبارکشان را در استغفار سپری کردند.

و این دقیقا از خصلت سلف صالح نیز بوده است. چنان که ابن رجب رحمه الله می فرماید: سلف صالح اینگونه می پنداشتند که اگر فردی بعد از عمل صالح مانند روزه رمضان یا حج و عمره بمیرد امید است که وارد بهشت شود. و پیشینیان نیک با اینکه برای انجام اعمال صالح به بهترین وجه تلاش بسیار می کردند اما با این وجود همواره در حال توبه و استغفار بودند تا زندگی خویش را با استغفار و کلمه توحید به پایان برسانند.

عمرو بن عاص رضی الله عنه در هنگام وفاتش چنین دعا کرد: پروردگارا به ما دستور دادی اما ما سرپیچی کردیم، و ما را نهی کردی اما ما آن را انجام دادیم، و در وسع ما چیزی نیست جز عفو و بخشش تو و هیچ الهی جز الله نیست. این سخنان را چندین بار تکرار کرد تا اینکه وفات کرد.

و بدانید که ثمر و نتیجه این استغفار فقط در جبران کوتاهی در عبادات و بالا بردن مقام و نزلت خلاصه نمی شود، چنان که شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله در این باره می فرماید: استغفار بنده را از فعل ناپسند خارج و وارد فعل محبوب می کند همان گونه که از عمل ناقص بنده را به عمل تام و کامل وارد می کند. و همچنین شخص را از مقام پایین به مقام والا می رساند.

پس عابد و عارف به الله در هر روز بلکه در هر ساعت و حتی در هر لحظه پروردگارش را بیشتر می شناسد و بصریتش به دین نیز افزایش می یابد همان طور که عبادتش به گونه ای زیاد می شود که حتی در خوردن و آشامیدن و بیداری و خواب و در گفتار و کردارش آن را انجام می دهد اما با این وجود خود را در انجام عبادات تقصیر کار می داند؛ پس او در طول شب و روز بلکه حتی در گفتار و تمام احوال نیاز به استغفار دارد زیرا با استغفار است که تمام خوبی ها در انسان جمع و بدی ها دور می گردد.

و به راستی که الله تبارک و تعالی برای مستغفرین در دنیا و آخرت بزرگترین اجر و پاداش ها و هدیه های بی شماری را آماده کرده همان طور که در کتابش می فرماید: (و کسی که کار بدی انجام دهد یا بر خویشتن ستم کند، پس ازالله آمرزش بطلبد، اللهرا بخشنده مهربان خواهد یافت)[9].

و در آیه دیگر از زبان نوح چنین می فرماید: (از پروردگار خویش آمرزش بخواهید، بی ‌گمان او بسیار آمرزنده است ( تا از آسمان بارانپی در پی بر شما بفرستد* و شما را با اموال و فرزندان بسیار مدد کند، و به شما باغ‌های سرسبز بدهد، و برای شما نهرهای جاری قرار دهد)[10].

و از عبدالله بن بِشر رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (خوشا به حال کسی که در صحیفه اعمالش استغفار زیادی نوشته شده است)[11].

بنابر این شایسته است که مؤمن تمام لحظات زندگی اش را با استغفار سپری کند به خصوص بعد از پایان اعمال صالح تا از این طریق کوتاهی اش را جبران کند و اجر و پاداش مستغفرین نسیبش گردد.

و در آخر از الله جل وعلا می خواهیم ما را جزو بندگانی قرار دهد که توبه آنان را می پذیرد و مورد بخشش و رحمت خود قرار می دهد زیرا او بخشنده رحیم است و وصلَّی الله وسلَّم علی نبیِّنا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.

منبع: al-badr.net
مترجم: ام محمد.

پاورقی:
[1]ـ صحیح مسلم: " أنَّ رسول الله صلی الله علیه وسلم کان إذا انصرف من صلاته استغفر ثلاثاً".
[2]ـ ذاریات: 18: (وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ).
[3]ـ مزمل:20: "وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ".
[4]ـ سنن ترمذی: "مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ ثُمَّ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَاجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ فُتِحَتْ لَهُ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ".
[5]ـ بقره:199: "{ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ".
[6]ـ سنن ابی داود: " کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول بأخرة إذا أراد أن یقوم من المجلس: سبحانک اللهمَّ وبحمدک، أشهد أن لا إله إلاَّ أنت، أستغفرک وأتوب إلیک".
[7]ـ سنن ابی داود: " مَن جلس فی مجلس فکثر فیه لغَطُه، فقال قبل أن یقوم من مجلسه ذلک: سبحانک اللَّهمَّ ربَّنا وبحمدک، أشهد أن لا إله إلاَّ أنت، أستغفرک وأتوب إلیک، إلاَّ غفر له ما کان فی مجلسه ذلک".
[8]ـ صحیح بخاری: (أَنَّهَا أَصْغَتْ إِلَی النَّبِیِّr قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ وَهُوَ مُسْنِدٌ إِلَیَّ ظَهْرَهُ یَقُولُ: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَارْحَمْنِی وَأَلْحِقْنِی بِالرَّفِیقِ).
[9]ـ نساط:110: "وَمَنْ یَعْمَلْ سُوءًا أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِیمًا".
[10]ت نوح: 10ـ12: "فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا (10) یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا (11) وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا (12)".
[11]ـ سنن ابن ماجه: " طوبی لِمَن وجد فی صحیفته استغفاراً کثیراً".