عنوان خطبه: اسباب شادي و انشراح صدر
خطيب: دکتر عبدالله خياط
خطبه مسجد الحرام: ۲۷ جمادي الثاني ۱۴۳۳ برابر با ۲۹ ارديبهشت ۱۳۹۱
خطبه اول:
ستايش ويژهٔ خداوندي است که سينهٔ عارفان را گشاده ساخت و آنان را به منزلت نزديکان درگاهش رساند. او را ستايش ميگويم ستايش شاکران ذاکران، و گواهي ميدهم که معبودي به حق نيست جز الله که واحد و بيشريک است و صاحب کلمهاي است که آسمانها و زمين به آن برپا شدهاند و به سبب آن بندگان به دو گروه مومن و کافر تقسيم شدند و به خاطر آن ترازوها و ديوانها برپا شدهاند، و گواهي ميدهم که سرور و پيامبر ما محمد، بندهٔ الله و پيامبر او و امين وحياش و بهترين بندگان اوست که خداوند او را به عنوان رحمتي براي جهانيان و امام متقيان و حجتي بر همه بندگان قرار داده است. خداوندا بر بنده و پيامبرت محمد و بر اهل بيت و ياران او و تابعين و همهٔ کساني که تا قيامت به نيکي از آنان پيروي نمايند درود و سلام فرست.
اما بعد:
اي بندگان خداوند تقواي او را پيشه سازيد {وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ} [بقره: ۲۸۱]
(و از روزي بترسيد که در آن به سوي الله باز خواهيد گشت سپس هر کس آنچه را انجام داده است به تمام و کمال دريافت خواهد کرد و به آنان ستم نخواهد شد)
اي مسلمانان:
گشايش سينه و آرامش درون و اطمينان قلب آرزوي همهٔ کساني است که بر روي اين زمين زندگي ميکنند و بر آن حرکت ميکنند و در جستجوي بيشترين نصيب از خوشبختي و موفقيتاند.
گرچه مردم دربارهٔ اسباب خوشبختي مذاهب و روشهاي متفاوتي دارند اما متقيانِ برگزيده و صاحبانِ خرد داراي شناختي راسخ نسبت به اسباب و خواستگاههاي آنند که باعث ميشود روش آنان بهترين روشها و هدايتيافتهترين آن و نزديکترين راهها براي رسيدن به هدف باشد، زيرا آن، راهي است که رسول هدايت ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ طي نموده و به سوي آن راهنمايي کرده است. او که بر هدايت ما حريص است و نسبت به ما مهربان، و اوست که در حديثي که امام احمد در مسند خود و ابوداوود و نسائي در سنن خود با سند صحيح از ابوهريره ـ رضي الله عنه ـ روايت کردهاند فرموده است: «همانا من نسبت به شما همانند پدرم که شما را آموزش ميدهم...».
و رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ داراي فراخترين سينه و آرامترين درون و خوشدلترين مردم بود زيرا که خداوند همهٔ اسباب شرح صدر به همراه نبوت و رسالت را يکجا به او عطا کرده بود.
در مقدمهٔ اين اسباب هدايت و توحيد قرار دارند چنانکه خداوند متعال ميفرمايد:
{فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ} [انعام: ۱۲۵]
(پس هر که الله ارادهٔ هدايتش کند سينهاش را براي [پذيرش] اسلام گشاده ميسازد و هر که را ارادهٔ گمراهياش کند سينهاش را چنان تنگ ميسازد که گويي به سختي در آسماني بالا ميرود)
و فرموده است:
{أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِي} [زمر: ۲۲]
(پس آيا کسي كه الله سينهاش را براي [پذيرش] اسلام گشاده و [در نتيجه] برخوردار از نوري از جانب پروردگارش ميباشد [همانند فرد تاريکدل است؟] پس واي بر آنان که از سختدلى ياد خدا نميکنند اينانند که در گمراهي آشکارند)
يعني: وي با کسي که قلبش با دوري از حق و رويگرداني از هدايت سنگ شده است برابر نيست. خداوند عزوجل فرموده است:
{أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا} [انعام: ۱۲۲]
(آيا کسي که (قلبش) مرده بود و زندهاش گردانيديم و براي او نوري قرار داديم که در پرتو آن در ميان مردم راه بپيمايد به مانند کسي است که گويي گرفتار در تاريکيها است و از آن بيرون آمدني نيست؟)
اين نور ايمان است که خداوند به واسطهٔ آن قلب هرکدام از بندگانش را که بخواهد روشن ميکند و سينهشان را فراخ ميسازد و درونشان را آسوده و قلبشان را آباد ميگرداند.
بازگشت به سوي خداوند و محبت وي و روي آوردن به سوي او تاثيري عجيب در انشراح صدر دارد و هر چه محبت به خداوند بيشتر باشد انشراح صدر و آسودگي درون نيز بيشتر خواهد بود و برعکس آن رويگرداني از خداوند متعال و دل سپردن به غير از اوست که از بزرگترين عوامل دلتنگي است زيرا هر کس چيزي جز خداوند را دوست داشته باشد به واسطهٔ آن عذاب ميشود و در محبت آن زنداني ميشود.
زيرا اين دو محبت چنانند که اما ابن قيم ـ رحمه الله ـ ميگويد: «آن دو محبت است: محبتي که بهشتِ دنيا و شادي درون و لذتِ قلب و سعادتَ روح و غذا و داروي آن و بلکه زندگي و چشمروشني آن است، که در دل داشتن محبت الله به تنهايي با همهٔ قلب و جذب همهٔ نيروهاي ميل و اراده و محبت به سوي او است؛ و محبت ديگر، عذاب روح و غم درون و زندان قلب و تنگي سينه است که سبب درد و ناخوشي و اندوه و سختي است، که محبتِ جز خداوند است».
حال خردمند عاقل براي خود محبت درست را برگزيند زيرا وي در جستجوي رهايي نفس خود و در پي خير و صلاح آن است.
همينطور در احسان به مردم با همهٔ راههاي نيکي و سود رساندن به آنان از هر راهي که ممکن است، از جمله مال و منزلت و آموزشِ علم سودمند و امرِ به معروف و نهي از منکر و رابطه و صدقه و ديگر راههاي خير، تاثير عجيبي در شرح صدر و شادي درون است.
رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ مثالي براي شرح صدر و سعادت انساني که اهل صدقه است و تنگي سينهٔ انسان بخيل آورده است. در حديثي که بخاري و مسلم در صحيح خود از ابوهريره ـ رضي الله عنه ـ روايت کرده است آمده است که رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ فرمودند: «مثال انسانِ بخيل و انسانِ اهل صدقه به مانند دو مرد است که زرهي آهني پوشيدهاند؛ هنگامي که شخص اهل صدقه قصد دادن صدقه ميکند زرهش فراخ ميشود تا آنکه جاي پاي او را ميپوشاند و هنگامي که بخيل قصد دادن صدقه ميکند [زرهش] کوچک ميشود به طوري که دستانش به ترقوهاش چسبيده و حلقههاي زره به هم ميرسد و تلاش ميکند تا زره را فراخ کند اما نميتواند».
ذکر خداوند متعال در هر حال از قويترين اسباب انشراح صدر است و خداوند متعال پاداش نيکِ کسي که او را ياد کند، و منزلت والاي وي را در اين آيه بيان نموده است:
{فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ} [بقره: ۱۵۲]
(پس مرا ياد کنيد تا شما را ياد کنم و مرا سپاس گوييد و ناسپاسي من نکنيد)
آنکه ذکر خداوند را بر لب داشته باشد شايستهترين مردم به انشراح صدر است چنانکه غفلت از ياد وي سببي براي دلتنگي و غم و غصه است و شريفترين ذکر و والاترين آن تلاوت کتاب خدا با تدبري است که انسان را به عمل وادارد زيرا تلاوت حقيقي ـ چنانکه اهل علم گفتهاند ـ تلاوت از روي معنا و پيروي از آن و راست پنداشتن اخبار قرآن و اجراي اوامر و دوري از منهيات آن و امام قرار دادن آن است. بنابراين تلاوت قرآن لفظ و معناي آن را در بر ميگيرد و تلاوت معنا شريفتر از تلاوت لفظِ تنهاي آن است و اهل اين تلاوت همان اهل قرآنند که ثناي خداوند در دنيا و آخرت از آن آنان است زيرا آنان حقيقتا اهل تلاوت و متابعتند.
و بدانيد که نماز ستون دين و بهترين اعمال بندگان است چنانکه رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ ميفرمايد: «استقامت بورزيد هر چند نميتوانيد به طور کامل آن را انجام دهيد و بدانيد که بهترين کارهاي شما نماز است...» [به روايت ابن حبان در صحيح وي و حاکم در مستدرک با إسناد صحيح]
نمازي که به صورت کامل از نظر ظاهر و باطن و به همراه جماعت مسلمانان در مساجد به جا آورده ميشود شاد کنندهٔ درون و از بين برندهٔ تنبلي و باعث شرح صدر و روشني قلب و حفظ نعمت و دوري نقمت است. هيچ چيز به مانند نماز باعث جلب منفعت دنيا و آخرت و دفع بديهاي آن نميشود.
چنانکه ابن قيم ـ رحمه الله ـ ميفرمايد: «در علمي که از مشکاة نبوت برگرفته شده و با نور دو وحي روشن شده است عوامل بيشماري براي شرح صدر موجود است که پاياني براي آن متصور نيست و حدي ندارد و در دوري گزيدن از زيادهروي در نگاه و سخن و شنيدن و رابطه با مردم و خوردن و خوابيدن سببي قوي در شرح صدر است زيرا اين پنج چيز از فاسد کنندههاي قلبند که نور آن و چشم بصيرت آن را ضعيف ميکنند و ـ اگر آن را کاملا از کار نيندازند ـ باعث سنگيني شنوايي قلب ميشوند و سلامتي و عزيمت و همت قلب را سست نموده و باعث عقبگرد آن ميشوند زيرا اين عوامل مانعي در راه رسيدن به کمال و باز دارندهٔ وي از رسيدن به آن چيزي است که براي آن آفريده شده و خوشبختي و شادي و لذت وي در رسيدن به آن است».
پس اي بندگان خداوند تقواي الله را پيشه سازيد و راه و روش برگزيدگان و متقيان خردمندي را بر گزينيد که سنت سرور انسانها ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ را در پي گرفتهاند و خوشبختترين مردم و شادترين آنانند و چه سعادتمندند آناني که اين روش را در پيش گيرند و اين راه را طي کنند.
خداوند من و شما را با هدايت کتاب خود و راه و روش پيامبرش ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ سود رساند. اين سخن خويش را گفته و براي خود و شما و ديگر مسلمانان از خداوند متعال از هر گناهي آمرزش ميخواهم، پس از او آمرزش بخواهيد که او بسيار آمرزنده و مهربان است.
خطبهٔ دوم:
ستايش از آن الله است او را ستايش گفته و از وي ياري جسته و از او آمرزش ميخواهيم و از بديهاي نفس خود و اعمال ناشايستمان به الله پناه ميبريم. الله هر که را هدايت کند او گمراهگري نخواهد داشت و هر که را گمراه سازد او هدايتگري نخواهد داشت و گواهي ميدهم که معبودي به حق نيست جز الله که واحد و بيشريک است و گواهي ميدهم که محمد بنده و پيامبر اوست. خداوندا بر وي و بر اهل بيت و ياران وي درود و سلام فرست.
اما بعد اي بندگان خداوند:
از جمله اسباب شرح صدر دوري از صفات ناپسند و زشت است زيرا اين صفات از مهمترين اسباب تنگي سينه است بنابراين اگر بنده براي از بين بردن اين صفات و پاک شدن از آن تلاش نکند هيچ سودي از شرح صدر نخواهد برد.
از جمله زشتترين صفات ناپسند تکبر و خودپسندي و غرور و حسد و بيعدالتي و ديگر بيماريهاي قلب است زيرا باعث تنگي نفس و غم و غصه و دردهاي دروني ميشوند.
بنابراين اي بندگان خداوند تقواي الله را پيشه سازيد و بدانيد که هيچ راهي براي به دست آوردن شرح صدر و شادي دروني و لذت قلبي نيست مگر با روي آوردن به خداوند زيرا با خداوند هيچ غمي نخواهد بود و براي همين خداوند متعال در حکايت سخن پيامبرش ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ خطاب به ابوبکر صديق ـ رضي الله عنه ـ ميفرمايد:
{لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا} [توبه: ۴۰]
(غم مخور همانا الله با ماست)
آنکه الله با اوست غم را با او چه کار است؟ همانا غم و اندوه براي کسي است که از الله رويگرداني کند که چنين کسي به خودش و هواي نفسش واگذاشته ميشود.
و درود و سلام فرستيد براي خاتم پيامبران، محمد بن عبدالله که در کتاب خدا به آن امر شدهايد آنجا که ميفرمايد:
{إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا} [احزاب: ۵۶]
خداوندا بر بنده و پيامبرت محمد درود و سلام فرست و از چهار خليفهٔ وي: ابوبکر و عمر و عثمان و علي و از ديگر اهل بيت و صحابهٔ پيامبرت و تابعين و همهٔ کساني که تا قيامت به نيکي از آنان پيروي نمايند و همچنين از ما با عفو و کرم و احسان خود راضي و خشنود باش اي بهترين بخشندگان.
خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده، خداوندا اسلام و مسلمانان را عزت ده و از حوزهٔ دين محافظت نما و دشمنان دين و ديگر سرکشان و مفسدان را نابود گردان و ميان قلوب مومنان الفت ايجاد کن و صفشان را يکي گردان و رهبرانشان را اصلاح نما و کلمهٔ آنان را بر حق يکي گردان اي پروردگار جهانيان.
خداوندا دينت را و کتاب را و سنت پيامبرت و بندگان مومن مجاهد صادقت را ياري ده.
خداوندا ما را در سرزمينهايمان ايمن گردان و مسئولان ما را اصلاح نما. خداوندا عاقبت ما را در همهٔ امور به خير گردان و ما را از خواري دنيا و عذاب آخرت نجات ده، خداوندا دين ما را که بازدارندهٔ امر ماست و دنياي ما را که محل زندگي ماست و آخرت ما را که بازگشتگاه ماست اصلاح نما و زندگي را براي ما عاملي براي زيادهٔ در نيکيها و مرگ را آسودگي از هر بدي قرار ده.
خداوندا ما از زوال نعمتت و برگشت عافيتت و خشم ناگهانيات و همهٔ انواع خشمت به تو پناه ميبريم اي پروردگار جهانيان.
خداوندا همهٔ دانش آموزان و دانشجويان را در امتحاناتشان توفيق و موفقيت نصيب بگردان و پاسخ صحيح را به آنان الهام کن اي پروردگار جهانيان.
خداوندا آنطور که خود ميخواهي ما را شر دشمنان در امان بدار اي پروردگار جهانيان، خداوندا آنطور که خود ميخواهي ما را شر دشمنان در امان بدار اي پروردگار جهانيان، خداوندا آنطور که خود ميخواهي ما را شر دشمنان در امان بدار اي پروردگار جهانيان، خداوندا ما در برابر آنان به تو پناه ميبريم...
خداوندا بيماران ما را شفا ده و مردگان ما را بيامرز و ما را به آن آرزوهايي که باعث خشنوديات هست برسان و کارهاي ما را با اعمال صالح خاتمه ده.
{پروردگارا ما به خود ستم نموديم و اگر ما را مورد مغفرت و رحمت خود قرار ندهي بيترديد از زيانکاران خواهيم بود} [اعراف: ۲۳]
{پروردگارا ما را در دنيا و آخرت نيکي عطا کنم و از عذاب آتش دور بدار} [بقره: ۲۰۱]
و درود و سلام خداوند بر بنده و پيامبرش محمد و بر اهل بيت و ياران وي والحمدلله رب العالمين.
این وب تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران میباشد و فقط عقیده اهل سنت و جماعت را بیان میکند و هدفش فقط رضای الله جل جلاله میباشد