اهل سنت جاسک

چگونگی نماز جمعه و نماز جنازه را برایم بطور خلاصه بیان نمایید.

جواب)الحمدلله،

نماز جمعه دو رکعت است و با صدای جهر و بلند درست مانند نماز صبح خوانده میشود (بدون قنوت).

اما در مورد نماز میت، نماز خواندن بر جنازه مسلمان فرض کفایه است، و در مورد تکبیرات نماز جنازه، هر چند چهار یا پنج الی نُه تکبیر از پیامبر صلی الله علیه و سلم وارد شده است، ولی در اینجا فقط مسائل مربوط به چهار تکبیر بصورت زیر با بیان میکنیم:

1. نماز میت فقط قیام دارد و رکوع و سجده و سایر ارکان نماز خوانده نمیشود.
2. در نماز میت چهار یا پنج الی نُه تکبیر گفته می‌شود.
3. پس از تکبیر اول، فقط سوره فاتحه، و یا همراه سوره ای دیگر بصورت سرّی (نه جهری) میخواند.
4. پس از تکبیر دوم، بر پیامبر صلی الله علیه و سلم صلوات میفرستد، همانطور که در نمازهای معمولی در تشهد خوانده میشود، یعنی میگوید: "اللهم صل علی محمد و علی ال محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی ال ابراهیم ..." تا آخر تشهد.
5. پس از تکبیر سوم، برای میت دعاء میکند.
6. پس از تکبیر چهارم، برای عموم مسلمین دعاء میکند.
7. پس از اتمام نماز، ایستاده یک سلام به طرف راست، و یا اینکه دو سلام مانند سلام نمازهای معمولی داده میشود.

دلیل این چند مورد بشرح زیر است:

در نماز میت چهار یا پنج الی نُه تکبیر گفته می‌شود. پیامبر صلی الله علیه و سلم هر بار به یکی از اینها عمل می‌کرد. دلیل چهار تکبیر حدیث ابوهریره است : "أن رسول الله صلی الله علیه و سلم نعی النجاشی فی الیوم الذی مات فیه فخرج إلی المصلی فصف بهم و کبر أربعا" (متفق علیه)، یعنی: «روزی که نجاشی فوت کرد، پیامبر صلی الله علیه و سلم خبر مرگ او را به مردم اعلام کرد و به طرف مصلی خارج شد و مردم را صف کرد و چهار تکبیر گفت».

و دلیل پنج تکبیر حدیث عبدالرحمن بن ابی لیلی است : "کان زید بن أرقم یکبر علی جنائزنا أربعا، و إنه کبر علی جنازة خمسا، فسألته، فقال : کان رسول الله صلی الله علیه و سلم یکبرها" (روایت مسلم 957/659/2، یعنی: «زید بن أرقم بر جنازه‌های ما چهار تکبیر می‌گفت، و بر جنازه‌ای پنج تکبیر گفت، از او (علت را) پرسیدم، گفت پیامبر صلی الله علیه و سلم پنج تکبیر می‌گفت».

و درباره شش و هفت تکبیر، بعضی آثار موقوف آمده است که در حکم مرفوع‌اند، چون بعضی از بزرگان صحابه آن را در حضور دیگر صحابه انجام داده‌اند بدون اینکه کسی به آنها اعتراض کند:

از عبدالله بن معقل روایت است : "أن علی بن أبی طالب صلی علی سهل بن حنیف، فکبر علیه ستا، ثم التفت إلینا فقال : إنه بدری" (صحیح – روایت حاکم 409/ و بیهقی 36/4)، یعنی: «علی بن ابی طالب بر سهل بن حنیف نماز خواند و شش تکبیر گفت، سپس رو به ما کرد و گفت او بدری است».

از موسی بن عبدالله بن یزید روایت است : "أن علیا صلی علی أبی قتادة فکبر علیه سبعا، و کان بدریا" (صحیح – روایت بیهقی 36/4)، یعنی: «علی بر ابوقتاده نماز خواند و هفت تکبیر گفت، ابوقتاده بدری بود».

از عبد خیر روایت است : "کان علی رضی الله عنه یکبر علی أهل بدر ستا، و علی أصحاب النبی صلی الله علیه و سلم خمساً، و علی سائر الناس أربعا" (روایت دارقطنی 7/73/2 و بیهقی 37/4)، یعنی «علی رضی الله عنه بر اهل بدر شش تکبیر و بر (دیگر) اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم پنج تکبیر و بر سایر مردم چهار تکبیر می‌گفت».

و دلیل نه تکبیر حدیثی است که عبدالله بن زبیر روایت کرده که : "أن النبی صلی الله علیه و سلم صلی علی حمزة فکبر علیه تسع تکبیرات...) (صحیح – الجنائز البانی ص 49)، یعنی: «پیامبر صلی الله علیه و سلم بر حمزه نماز خواند و نه تکبیر گفت».

برای نمازگزار مشروع است که دستهایش را فقط در تکبیر اول بلند کند. از عبدالله بن عباس روایت است : "أن رسول الله صلی الله علیه و سلم کان یرفع یدیه علی الجنازة فی أول تکبیرة ثم لایعود" (کتاب الجنائز البانی ص 116)، یعنی: «پیامبر صلی الله علیه و سلم در تکبیر اول نماز میت دو دستش را بلند می‌کرد و (در تکبیرات بعدی) این کار را نمی‌کرد».

سپس بعد از تکبیر اول، سوره فاتحه و سوره‌ای دیگر می‌خواند. از طلحه بن عبدالله بن عوف روایت است : "صلیت خلف ابن عباسt علی الجنازة، فقرأ بفاتحة الکتاب و سورة، و جهر حتی أسمعنا، فلما فرغ أخذت بیده فسألته؟ فقال : إنما جهرت لتعلموا أنها سنة و حق" (روایت نسائی 75/4)، یعنی: «پشت سر ابن عباس رضی الله عنه نماز جنازه خواندم، سوره فاتحه و سوره‌ای دیگر را با صدای بلند خواند تا ما آن را بشنویم، وقتی نماز تمام شد، دستش را گرفتم و (در این باره) از او سؤال کردم، گفت به این خاطر با صدای بلند خواندم که بدانید این سنت و حق است».

نماز میت به صورت سری خوانده می‌شود؛ به دلیل حدیث ابو أمامه بن سهل که گفت : "السنة فی الصلاة علی الجنازة أن یقرأ فی التکبیرة الأولی بأم القرآن مخافتة، ثم یکبر ثلاثا، و التسلیم عند الآخرة" (روایت نسائی 75/4)ن یعنی: «سنت در نماز میت این است که بعد از تکبیر اول سوره فاتحه به صورت سری خوانده شود، سپس سه بار تکبیر گفته شود و سلام باید بعد از آخرین تکبیر باشد».

سپس تکبیر دوم را بگوید و بر پیامبر صلی الله علیه و سلم صلوات بفرستد، به دلیل حدیث أبو أمامه که قبلاً بیان شد و گفت: مردی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم به من خبر داد که : "أن السنة فی الصلاة علی الجنازة أن یکبر الإمام، ثم یقرأ بفاتحة الکتاب بعد التکبیرة الأولی سرا فی نفسه، ثم یصلی علی النبی صلی الله علیه و سلم و یخلص الدعاء للجنازة فی التکبرات الثلاث، لایقرأ فی شی منهن، ثم یسلم سرا فی نفسه" (صحیح – روایت بیهقی 39/4)، یعنی: «سنت در نماز میت این است که امام تکبیر بگوید، سپس بعد از تکبیر اول، سوره فاتحه را به صورت سری بخواند، سپس در سه تکبیر باقیمانده بر پیامبر صلی الله علیه و سلم صلوات بفرستد و خالصانه برای میت دعا کند، و در هیچ کدام از آنها قرآن نخواند، سپس آهسته سلام دهد».

و بعد از تکبیر دوم، بقیه تکبیرات را بگوید و در آن خالصانه برای میت دعا کند : به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه و سلم : "إذا صلیتم علی المیت فأخلصوا له الدعاء" (صحیح – روایت ابن ماجة 669)، یعنی: «هرگاه بر میت نماز خواندید، خالصانه برای او دعا کنید».

در نماز میت باید دعاهایی خوانده شود که از پیامبر صلی الله علیه و سلم نقل شده‌اند. از جمله این دعاها دعایی است که از عوف بن مالک روایت است : پیامبر صلی الله علیه و سلم بر جنازه‌ای نماز خواند و قسمتی از دعایی را که می‌خواند حفظ کردم. او می‌فرمود : "اللهم اغفرله و ارحمه و عافه واعف عنه، و أکرم نزله، و وسع مدخله، و اغسله بالماء و الثلج و البرد و نقه من الخطایا کما ینقی الثوب الأبیض من الدنس، و أبدله دارا خیرا من داره و أهلا خیرا من أهله و زوجا خیرا من زوجه و أدخله الجنة و أعذه من عذاب القبر و عذاب النار قال : فتمنیت أن أکون أنا ذلک المیت" (روایت مسلم 963/662/2)، یعنی: «خداوندا! او را بیامرز و به او رحم کن، و او را از عذاب نجات ده، و او را مورد عفو خویش قرار بده و مکانش را در بهشت رفیع گردان و جایگاهش را (در قبر) فراخی و وسعت ده، و او را (از گناهان) با آب و برف و تگرک بشوی و او را از خطاها پاک کن همچنانکه پارچه سفید از چرک پاک می‌شود، و برای او خانه‌ای بهتر از خانه‌اش و اهلی بهتر از اهلش و همسری بهتر از همسرش جایگزین بفرما، و او را وارد بهشت کن و او را از عذاب قبر و عذاب آتش دور بفرما، (عوف بن مالک) گفت : آروز داشتم که آن میت من می‌بودم».

مشروع آن است که دعا بین تکبیر آخر و سلام باشد؛ به دلیل حدیث ابویعفور ازعبدالله بن أبی أوفی رضی الله عنه که گفت : "شهدته کبر علی جنازة أربعا، ثم قام ساعة – یعنی – یدعوا ثم قال : أترونی کنت أکبر خمسا؟ قالوا : لا، قال : إن رسول اللهr کان یکبر أربعا" (صحیح – روایت بیهقی 35/4)، یعنی: «او را دیدم که هنگام خواندن نماز میت چهار تکبیر گفت، سپس مدتی ایستاد و دعا کرد و گفت : آیا پنج تکبیر گفتیم؟ گفتند خیر، گفت : پیامبر صلی الله علیه و سلم چهار تکبیر می‌گفت».

سپس مانند نماز واجب دو سلام بدهد یکی به طرف راست و دیگری به طرف چپ، به دلیل حدیث عبدالله بن مسعودt : "ثلاث خلال کان رسول الله صلی الله علیه و سلم یفعلهن ترکهن الناس، إحداهن التسلیم علی الجنازة مثل التسلیم فی الصلاة" (صحیح – روایت بیهقی 43/4)، یعنی: «سه خصلت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم آنها را انجام می‌داد ولی مردم آنها را ترک کرده‌اند، یکی از آنها سلام بر جنازه است که مانند سلام نماز است».

می‌توان به سلام اول هم اکتفا کرد به دلیل حدیث ابوهریره : "أن رسول الله صلی علی جنازة فکبر علیها أربعا و سلم تسلیمة واحدة" (روایت حاکم 360/1 و بیهقی 43/4)، یعنی: «پیامبر صلی الله علیه و سلم بر میتی نماز خواند و چهار تکبیرگفت و یک سلام داد».

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین