اهل سنت جاسک

معنی ایمان به قضا و قدر

بسم الله الرحمن الرحیم
ایمان به قضا و قدر یعنی: تصدیق قطعی به اینکه هر آنچه در جهان هستی به وقوع می پیوندد به خواست و تقدیر الله تعالی است.

برخی از علما بین قضا و قدر فرق قایل اند. اما صحیح این است که فرقی بین آن دو نیست و هریک بر دیگری دلالت دارد. همچنین دلیلی در کتاب و سنت وجود ندارد که بین آن دو فرق گذاشته باشد. اما لفظ "قدر" در نصوص کتاب و سنت بیشتر وارد شده است.

ایمان به قدر، رکن ششم از ارکان ایمان محسوب می شود و ایمان هیچ کس بدون آن پذیرفته نمی شود. در صحیح مسلم آمده که به ابن عمر رضی الله عنهما خبر رسید که برخی از مردم قدر را انکار می کنند. وی فرمود: "اگر آنان را دیدی به آنان خبر ده که من از آنان بیزار و گریزانم و آنان از من بیزار و گریزانند، سوگند به آن کسی که عبدالله به او سوگند می خورد – سوگند به الله – اگر یکی از آنان به اندازه ی کوه اُحُد، طلا داشته باشد سپس آن را انفاق کند، الله تعالی آن را از او قبول نمی کند تا زمانی که به قدر ایمان بیاورند"[1].

رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث جبرئیل علیه السلام می فرمایند: "ایمان، یعنی ایمان آوردن به الله، فرشتگانش، پیامبرانش، روز آخرت و ایمان آوردن به قدر خیر و شر"[2].

و می فرمایند: "همانا اولین چیزی را که الله تعالی آفرید، قلم بود سپس به آن فرمود: بنویس. گفت: پروردگارا! چه بنویسم؟ فرمود: سرنوشت و تقدیر هر چیز را تا به پا خاستن قیامت بنویس"[3].

همچنین باید بدانیم که ایمان آوردن به قدر، صحیح نیست تا زمانی که به چهار مرتبه ی قدر ایمان داشته باشیم. این مرتبه ها عبارتند از:

مرتبه ی علم: ایمان داشتن به اینکه علم الله تعالی همه چیز را دربر می گیرد و هیچ ذره ای در آسمان و زمین از نظرش پنهان و به دور نیست. الله سبحانه و تعالی قبل از اینکه آنان را خلق کند به آن ها علم داشت و می دانست که سرنوشتشان چه خواهد بود. الله در این باره می فرماید: {او الهی است که جز او معبودی نیست، عالم به غیب و آشکار است}[4]. همچنین می فرماید: {و به درستی که علم الله بر همه چیز احاطه دارد}[5].

مرتبه ی کتابت: ایمان داشتن به اینکه الله متعال تقدیر و سرنوشت تمام مخلوقات را در لوح محفوظ نوشته است. الله جلا و علا می فرماید: {آیا ندانسته ای که الله آنچه را که در زمین و آسمان است می داند، بدون شک تمام اینها در کتابی ثبت و ضبط شده، و این کار برای الله آسان و ساده است"[6].

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "الله سبحانه و تعالی تقدیر و سرنوشت خلایق را پنجاه هزار سال قبل از اینکه آسمان ها و زمین را خلق کند نوشته بود"[7].

مرتبه ی خواست و اراده: ایمان داشتن به اینکه هر آنچه در جهان هستی اتفاق می افتد و در حال جریان است به خواست و اراده ی الله سبحان صورت می گیرد. هرچه را که بخواهد اتفاق می افتد و هر آنچه را نخواهد به وقوع نمی پیوندد، پس هیچ امری از خواست و اراده اش خارج نیست.

الله تبارک و تعالی می فرماید: {و هرگز درباره ی هیچ چیز نگو: «من فردا آن را انجام می دهم. مگر اینکه الله بخواهد}[8] و می فرماید: {و شما نمی خواهید مگر آنچه را که پروردگار جهانیان بخواهد}[9].

مرتبه ی خلق و آفرینش: ایمان داشتن به اینکه الله عزوجل آفریدگار و خالق همه چیز است. هیچ چیزی در این دنیا وجود ندارد مگر اینکه الله متعال آن را آفریده است. وی می فرماید: {الله آفریدگار همه چیز است}[10]. همچنین می فرماید: {در حالی که الله شما و آنچه را که انجام می دهید آفریده است}[11]. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "همانا الله همه ی سازندگان و سازنده هایشان را ساخته است"[12].

شیخ عبدالرحمن ابن سعدی رحمه الله می فرماید: همانا الله تعالی کسی است که مردم را آفریده و تمام افعال، قدرت ها و اراده ی آنان را نیز خلق نموده است. سپس آنان افعال متنوعی از طاعات و معصیت ها را با قدرت و اراده ی خویش انجام می دهند که این قدرت و اراده را نیز الله متعال آفریده است[13].

اسباب صحت ایمان به قدر:
ایمان داشتن به اینکه بنده دارای اراده و اختیار است و با آن افعال و کارهای خویش را محقق می سازد. الله جل و علا می فرماید: {برای کسی از شما که بخواهد راه راست در پیش گیرد}[14]. همچنین می فرماید: {الله هیچ کس را جز به اندازه ی توانش مکلف نمی کند}[15].

اراده و خواست بنده، از قدرت و اراده ی الله تعالی خارج نیست. اوست که به بنده اراده را عطا نموده و وی را قادر به تشخیص دادن و اختیار کردن، ساخته است. الله جل جلاله می فرماید: {و شما نمی خواهید مگر آنچه را که پروردگار جهانیان خواسته باشد}[16].

قَدَر، رمز و راز الله تعالی در آفریدگانش است، پس آنچه را که برای ما بیان نموده آن را می دانیم و به آن ایمان می آوریم و آنچه را که از پنهان داشته در برابرش تسیلم شده و به آن ایمان می آوریم و نباید با احکام و افعال الله تعالی به مخالفت و جدل بپردازیم، زیرا عقل ما در برابر وی محدود و کوچک بوده و فهم و درک ما نیز ضعیف است پس باید به عدالت کامل و حکمت والای وی بدون چون و چرا و جدل ایمان بیاوریم و در افعال الله سبحانه و تعالی به بحث و جدل نکنیم.

نویسنده: ام احمد

پاورقی:
[1] "إذا لقیت هؤلاء فأخبرهم أنی براء منهم وأنهم برآء منی، والذی یحلف به عبد الله بن عمر لو کان لأحدهم مثل أحد ذهبا ثم أنفقه ما قبله الله منه حتی یؤمن بالقدر" روایت مسلم.
[2] "أن تؤمن بالله وملائکته وکتبه ورسله والیوم الآخر، وتؤمن بالقدر خیره وشره" روایت بخاری و مسلم.
[3] "" روایت ابوداود. آلبانی آن را صحیح دانسته است.
[4] {هُوَ اللَّـهُ الَّذِی لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۖعَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ} حشر:22
[5] {وَأَنَّ اللَّـهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْمًا} طلاق:12
[6] {أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّـهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ۗإِنَّ ذَٰلِکَ فِی کِتَابٍ ۚإِنَّ ذَٰلِکَ عَلَی اللَّـهِ یَسِیرٌ} حج:70
[7] "کتب الله مقادیر الخلائق قبل أن تخلق السموات والأرض بخمسین ألف سنة" روایت مسلم.
[8] {وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَٰلِکَ غَدًا﴿٢٣﴾إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّـهُ} کهف:23-24
[9] {وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ} تکویر:29
[10] {اللَّـهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ} زمر:62
[11] {وَاللَّـهُ خَلَقَکُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ} صافات:96
[12] "إن الله یصنع کل صانع وصنعته" روایت بخاری در کتاب خلق افعال العباد. آلبانی آن را صحیح دانسته است.
[13] "الدرة البهیة شرح القصیدة التائیة" ص:18
[14] {لِمَنْ شَاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَسْتَقِیمَ} تکویر:28
[15] {لَا یُکَلِّفُ اللَّـهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا} بقره:286
[16] {وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ} تکویر:29